نمایش خبر

نگاهی به تاریخچه تشکیل مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست در کشور(قسمت اول)

ابراهیم غلامرضاپور|

شاید هریک از ما بارها به قصد تفریح به روستاهای شادکام و قطرم رفته باشیم و در طول مسیر تابلوهای زرد رنگی را دیده باشیم که روی آن نوشته شده است منطقه حفاظت شده کوه بافق و یا در سفر به مشهد مقدس در هنگام عبور از جاده طبس تابلو پناهگاه حیات وحش را دیده باشیم و این سوال در ذهن ما خطور کرده باشد که معنای این تابلوها چیست و چرا یک منطقه را حفاظت شده و منطقه دیگر را پناهگاه حیات وحش یا پارک ملی معرفی می کنند؟

کمی به عقب برمی گردیم در سال 1346 نخستین قانون حفاظت با تشکیل کانون شکار در ایران به تصویب رسید و زیربنای برنامه ریزی هدفداری را برای حفاظت از حیات وحش فراهم ساخت. اما به زودی معلوم شد که امکان حفظ حیات وحش بدون حفاظت زیستگاه ها عملی نیست و پیش شرط حفاظت از حیات وحش، نگهداری از زیستگاه های آنهاست در نتیجه مفهوم زیستگاه با عنوان مناطق حفاظت شده عینیت پیدا کرد. در سال 1335 سازمان شکاربانی و نظارت بر صید جایگزین کانون شکار ایران گردید و در سال 1350 سازمان محیط زیست تشکیل گردید. دهه 1350 را از نظر گسترش اهمیت حفاظت محیط زیست می توان در همه جهان دوره طلایی توصیف نمود در این دهه بسیاری از قوانین و مقررات، کنوانسیون و تعاریف موجود در دنیا در حوزه محیط زیست شکل واقعی به خود گرفت. در همان سالهای ابتدایی تشکیل سازمان 8 پارک وحش و 37 منطقه حفاظت شده ایجاد شد.

در سال 1354 سازمان محیط زیست کلیه پارک های حیات وحش را به پارک های ملی تغییر عنوان داده و دو طبقه بندی جدید براساس استانداردهای جهانی به نام های پناهگاه حیات وحش و آثار طبیعی ملی را تشکیل دادند بر این اساس چهار طبقه بندی در مناطق ایران شکل جدی به خود گرفت که این نامگذاری انجام گرفته نه تنها جنبه های بوم شناسی بلکه مفهوم فرهنگی و شأن هر طبقه از اراضی را نیز نشان می دهد که تعاریف هریک از این مناطق بدین صورت است:

الف ) پارک ملی : مناطق وسیع و برجسته ای که دارای اهمیت ملی هستند و میراث طبیعی موجود در آنها باید ضمن حفاظت، نیازهای تفرجگاهی، آموزشی و پژوهشی را برآورده سازد. به همین دلیل، برای پارک های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش بینی شده است.

ب) پناهگاه حیات وحش: طیفی از مناطق آبی و خشکی که می توانند ادامه حیات وحش را تضمین کرده و دخالت انسانی در آنها از نظر مدیریت تا حد معینی مجاز شمرده می شود. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشگری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.

ج) اثر طبیعی ملی : مناطق نسبتاً کوچک یا نمونه های برجسته و محدود آثار باقیمانده گیاهی و جانوری یا پدیده های زمین شناسی که غیر قابل جانشین باشند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده ها، باید تضمین کننده پایداری بهره برداری غیر مصرفی از آنها در طول زمان باشد.

د) منطقه حفاظت شده: مناطقی که از نظر حفاظت جانوری و گیاهی (فون و فلور) حائز اهمیت هستند اما نیاز به احیاء و ترمیم دارند. انجام فعالیت های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.

تعاریف و معیارهای سیستم طبقه بندی جدید در سال 1352 به مجلس وقت ارائه و مورد تصویب قرار گرفت. تا سال 1354 تعداد مناطق چهارگانه رسمی کشور به 65 منطقه به وسعت 5/7 میلیون هکتار مشتمل بر 13 پارک ملی، 23 منطقه حفاظت شده، 27 پناهگاه حیات وحش و 12 اثر طبیعی ملی ارتقاء یافت لذا با توجه به استانداردهای جهانی که 10 درصد از خاک هر کشور می بایست جزء مناطق چهارگانه قرار گیرد تعداد این مناطق تا سال 1392 به 273منطقه مشتمل بر 28 پارک ملی، 166 منطقه حفاظت شده، 43 پناهگاه حیات وحش و 35 اثر طبیعی ملی رسیده است علاوه بر این جهت تکمیل و گسترش شبکه مناطق چهارگانه از سال 1368 دو برنامه ایجاد مناطق پشتوانه و توسعه شکار ممنوع در نظر گرفته شدکه این امر باعث ایجاد 154 منطقه شکار ممنوع در سه دهه گذشته شده است.

ادامه دارد.....