به بهانه هفته کتاب:

دومین علت کمبود کتابهای شاهکار: توجه به کمیت به جای کیفیت.
متأسفانه یکی از آفات بزرگ تحقیق، همین کمیت گرایی و توجه به تعداد کتاب‌هاست. دور از تعارف، اغلب نویسندگان دوست دارند که کتابهای متعددی تألیف کنند و کمتر نویسنده‌ای را می توان یافت که راغب باشد سالها در یک یا دو موضوع تحقیق کند و همه عمر را در کار یک-دو کتاب بگذارند.   
بنگرید که "چخوف" می گفت:همانطور که پرنده چهچه می زند، من هم داستان می نویسم!(البته بعدها از این کار پشیمان شد.) یا اینکه«جت کانینگهام »در مقاله ای چندین دستورالعمل صادر کرده است که «چگونه دویست رمان بنویسیم!» (دقت کنید که در عنوان مقاله، «رمان»آمده است.) پیداست که چنین دلبستگی به انتشار هر چه بیشتر کتاب و شتاب در تألیف آن، نویسنده را در آفریدن کتابهای شاهکار و کارآمد، ناکام می گرداند. آنچه بیشتر موجب گردیده که نویسندگان کمیت گرا هستند و به تعداد آثارشان بیندیشند، صنعت چاپ و خدمات ارزان و عالی آن است. یکی از عوارض منفی صنعت چاپ این است که نویسندگان به اتکای آن، پی در پی می نویسند و مطمئن هستند که کتابهایشان چاپ و منتشر می شود.
در صورتی که چون در گذشته امکانی نبوده است، نویسندگان می کوشیدند تا آثارشان سرشار از هنر و حسن باشد و آنقدر با ارزش تلقی شود که کاتبان، رنج استنساخ(نسخه برداری) آن را بر خود هموار کنند و کتابشان دست به دست بگردد و باقی بماند. بدین لحاظ،توجه نویسندگان در روزگاران گذشته، بیشتر به کیفیت آثارشان بود. اما امروزه صنعت چاپ ندای«هَل مَن مزید»سر می دهد و نویسندگان می کوشند به آن« لبیک» بگویند و بر کمیت آثارشان بیفزایند!
هزار نکته باریکتر ز مو اینجاست: خداوند تبارک و تعالی در چند آیه از کتاب خویش به « عمل بهتر»توجه داده است: الذی خَلَقَ المَوتَ و الحیوه لِیَبلُوَکُم اَیکُم أَحسَنُ عَمَلاً. سوره ملک آیه 2، سوره کهف آیه 7و 30، و هود آیه 7. باریک نگریستن در این نکته که در قرآن به « عمل بهتر» تکیه شده و نه «عمل بیشتر» بسیار آموزنده و راهگشاست.از صادق آل محمد علیه اسلام درباره آیه یاد شده روایت شده است:(لَیسَ یَعنی أَکثَرُ عَمَلاً، وَلکِن أَصوَبَکُم عَمَلاً.) هم چنین از امیرالمومنین علی (ع) روایت شده که ارزش هر فرد به چیزی است که آن را نیکو می داند:(قِیمهُ کُلَّ امرِیء ما یُحِسُنُه) ونیز از رسول خدا(ص) روایت شده است که خداوند آن بنده ای رادوست دارد که چون کاری انجام دهد، درست و استوار انجام دهد:... (لکِنَّ ا... یُحِبُ عَبداً اذا عَمِلَ عَمَلاً أَحکَمَهُ)
بنابراین به رهنمونی این تعالیم ارزنده و آموزنده، بر نویسندگان وظیفه و فریضه است که یکسره به کیفیت آثارشان بیندیشند و تحقیق عمقیتر و تحقیق دقیقتر را- که ممکن نمی شود مگر با تأنی و صرف سالها عمر- مورد عنایت قرار دهند. اساساً کثیرالتألیف بودن، هیچ مزیتی برای نویسندگان نیست که بسیاری به کمیت و تعداد آثارشان می اندیشند، بلکه تحقیق عمیق موجب امتیاز و ارزش است. چه بسا فردی دهها کتاب نگاشته در حالی که نه می توان وی را «محقق» دانست و نه«مولف» بلکه می باید او را «متفنن»1و «مُسَوِد»2 دانست. همین و بس.
به گفته جبران خلیل جبران: (از کتاب حمام روح ترجمه حسن حسینی)
درختان گویی اشعار زمینند که خاکشان بر آسمان می نگارد. ولی ما این سروده های سبز را قطع می کنیم و از آنها کاغذ می سازیم تا تهی بودنمان را در آن به ثبت رسانیم.
پس کثیرالتألیف بودن، لزوماً به معنی کثیر التحقیق بودن نیست. همچنان که امیرالمومنین فرموده است: (مَن أکثَرَ أهجَرَ) یعنی آنکه پر گوید، بیهوده گوید. و نیز فرموده اند: (المِکثارُ مِهزاز) یعنی پر گوی، یاوه گو است.(نهج البلاغه نامه 31، وصیت به امام حسن(ع).)
همچنین سنایی غزنوی چنین گفته:
 در سخن گفتن دُر ببایدت سفتن
ورنه گنگی به از سخن گفتن
 

به کوشش: امیر عباس امینی
 

------------------------------------------
1- متفنن: کسی که رفتار و کردارش از روی تفنن باشد و هنوز کاری را تمام نکرده، به کار دیگر بپردازد.
2- مسود: سیاه کننده