هفته نامه

لایه ازن تنها سپر حفاظتی بین شما و پرتو زیانبار فرابنفش

«به مناسبت 16 سپتامبر برابر با 25 شهریورماه روز جهانی حفاظت از لایه ازن»

در سال 1913 دو فیزیکدان فرانسوی به نام های شارل فابری و هانری بوسیون، ازن را کشف کردند. این لایه با جذب 9/99 – 99 درصدی پرتو فرابنفش خورشید موجب ادامه زندگی بر روی کره زمین می شود. سوال اینجاست که این لایه حیاتی چیست؟ و با قطری 3 میلیمتری چه نقش مهمی در حیات موجودات زنده بر روی کره زمین ایفا می کند؟

در این خصوص ابتدا به لایه های تشکیل دهنده جو (اتمسفر) اطراف زمین می پردازیم. اتمسفر کره زمین از 5 لایه تشکیل شده است لایه اول ترپوسفر یا زیرین سپهر نام دارد و تا ارتفاع 4 ± 12 کیلومتری از سطح زمین گسترش دارد و پدیده های آب و هوایی در این لایه صورت می گیرد، لایه دوم استراتوسفر یا آرام سپهر نام دارد و تا ارتفاع 55 – 50 کیلومتری از سطح زمین گسترش دارد و در درون این بخش از جو لایه حیات بخش ازن قرار گرفته است، لایه سوم ترموسفر یا دماسپهر می باشد و تا ارتفاع 400 کیلومتری ادامه دارد، لایه چهارم اگزوسفر یا فراسپهر و لایه پنجم یونوسفر یا مغناطیس سپهر قرار دارد و تا ارتفاع 1000 کیلومتری از سطح زمین ادامه دارد.

همانطور که گفته شد لایه ازن درون لایه آرام سپهر یا لایه دوم قرار دارد. ازن (Ozone) کلمه ای یونانی است که به بو و بویژه بوی تند اطلاق می گردد. ازن، مولکولی با 3 اتم اکسیژن است O3 که در سطح زمین به عنوان یک گاز آلاینده محسوب می شود اما در لایه های فوقانی جو نقش مؤثری در جلوگیری از ورود اشعه ماورا بنفش یا UV به زمین را دارد. این لایه به صورت نوار نازک آبی رنگ دور زمین قرار گرفته است و چنانچه فضانوردی در ارتفاع زیاد به سیاره زمین نگاه کند به خوبی قابل مشاهده می باشد. متأسفانه افزایش غلظت محصولات صنعتی نظیر کلروفلوئورکربن (CFC) و هالوژن ها که به مقدار زیاد به عنوان گاز سردکننده در یخچال ها و کپسول های آتش نشانی مورد استفاده قرار می گیرد موجب از بین رفتن گاز ازن و به طبع آن پارگی در لایه مذکور گردیده است. افزایش سرطان پوست و آب مروارید در قسمت های مختلف دنیا مؤید این موضوع می باشد. بر همین اساس 30 سال پیش جامعه بین الملل معاهده وین را تحت پروتکل مونترال برای محافظت از لایه ازن امضاء کرد و جهان برای کاهش تولید و مصرف کلروفلوئورکربن ها و دیگر مواد آسیب رسان متحد شد و توانستند از حفره ایجاد شده در لایه ازن جلوگیری به عمل آورند و امید است تا سال 2050 حفره ایجاد شده در سطح لایه ازن به سطح معمولی و طبیعی خود باز گردد. معاهده وین و پروتکل مونترال به عنوان موفق ترین معاهده بین المللی زیست محیطی در سطح جهان مطرح گردید و نشان داد که رفتار هوشمندانه بشر می تواند محیط زیست پیرامون خودش را حفظ نماید.