هفته نامه هفته نامه

بازگشت به صفحه کامل
« بازگشت

عصر ناصرخسرو (دوره شعر مکتبی)

عصر ناصرخسرو (دوره شعر مکتبی)



 
(آغاز ادبیات عرفانی و مردمی )     
 در میانه دوره مورد بحث یعنی نیمه های دوم قرن پنجم هجری جریان تازه ای ابتدا در نویسندگی و بعد ها در شعر فارسی پیدا شد که طلیعه ی آن در اواخر عصر ناصر خسرو آشکار گردید این جریان تازه و عرفان بود که هر چند از همان سده های نخستین به صورتی ساده و ابتدایی که از زهد و پارسایی اسلامی جدایی ناپذیر بود در بین مسلمانان رواج داشت اما دوره ی مورد بحث هیچ گاه در ادب فارسی بروز نیافته است                          
     عرفان – که در بین مسلمانان تصوف نامیده شده است. 
در آغاز عبارت بود از شیوه ای از وصول به حقیقت و رسیدن به حق بر اساس ریاضت و پارسایی و پاکدامنی دوری از آلایش های مادی و پرهیز از دنیاداری به گونه ای که شخص عارف بتواند درون خود را برای تابش انوار الهی صافی کند و بی واسطه به مقام قرب الهی نایل آید 
عرفان اسلامی منشاءقرآنی دارد تمایلات عارفانه ابتدا در بین النهرین پیدا شد اما در سده های نخستین اسلامی ایرانیان افکار عرفانی و ذوق صوفیانه را در خراسان پرورش دادند و از آنجا به نواحی  دیگر حتی مرکز خلافت نفوذ کرد و با کشف عوالم برتر به مبارزه با دنیاداری و سیاست مابی برخواستند.در این میان برخی از عارفان واقعی به عنوان افرادی مبارز و ضد قدرت و ثروت برای حکومت های عصر خود مزاحمت هایی ایجاد کردند و حتی در راه اثبات اندیشه ی خویش عاشقانه پای بر معراج دار نهادند در سده های نخستین اسلامی عارفان بیشتر جنبه علمی کار تاکید داشتند و به نشر اصول و تعالیم عارفانه از طریق درس و کتاب و تعلیم بی انتقاد بودند.بنابراین آثار چندانی به زبان فارسی از آنان باقی نمانده است از میان عارفان دوره های قبل که به این صفت مشهور اند از بایزید بسطامی (وفات 261 هجری قمری )و حسین بن منصور حلاج (مقتول به سال 309 هجری قمری )باید نام برد . از نخسیتن عارفان دوره ی مورد بحث ابوسعید ابوالخیر (وفات 440 هجری قمری)که در قرن بعد نواده اومحمد بن منور سرگذشت و سخنانش را در کتاب معروف اسرار آورده است در عصر ناصر خصرواز عارف پاکباخته ی همدانی باباطاهر عریام هم باید نام برد که ظاهرا طغرل سلجوقی را که در حدود سال 447 هجری قمری از همدان می گذشت به عدل و داد دعوت کرده است . از باباطاهر مجموعه ای سخنان کوتاه به زبان عربی باقی مانده است اصل دوبیتی های باباطاهر به لهجه لری و برای ما قدری نامفهوم است اما دوبیتی ها و ترانه هایی که نزدیک به زبان فارسی امروز هستند به او منسوب می دهند که بعید نیست در اصل به لهجه محلی بوده                     
 
گردآوری: علیرضا کارگران