هفته نامه هفته نامه

بازگشت به صفحه کامل
« بازگشت

سوء ظن

سوء ظن


سوء ظن

حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «لا یغلِبَنَّ علیکَ شوءُ الظنَّ، فَاِنّه لا یَدعُ بینَک و بینَ خلیلکَ صُلحاً» (نباید سوء ظن بر تو غلبه کند، زیرا گمان بد، میان و دوستت صلح و آشتی باقی نمی‌گذارد.)
گمان بد نیز مانند حسد از حالات روانی و اندیشه‌های درونی انسان است. زمانی که اشخاص خود را در شرایط سوء‌ظن قرار می‌دهند، قهراً برای دیگران بدبینی و بدگمانی پدید می‌آید. حضرت علی(ع) می‌فرمایند: مجالست با اشرار و بدان منشأ گمان بد برای اخیار و نیکان است.)
سوء‌ظن و بددلی از صفات رذیله و نتیجه‌ی صفت نفس است. زیرا هر فکر فاسدی که به ذهن انسان ضعیف‌النفس خطور می‌کند و به‌قوه‌ی واهمه‌ی او وارد می‌شود اعتقاد پیدا می‌کند و به دنبال آن می‌رود.
مرا پیر دانای مرشد شهاب ،  دو اندرز فرمود بر روی آب، یکی، آنکه بر خویش خوش‌بین باش، دگر آن که بر خلق بدبین مباش
ظن بد به مردم بردن از علائم خباثت نفس است و سرّ اینکه خداوند از آن نهی فرموده این است که از القائات شیطان خبیث می‌باشد زیرا به جز علام‌الغیوب کسی از باطن دیگری نیست و هیچ دلی را به دل دیگر راهی وجود ندارد، پس چگونه می‌تواند چیزی را که ندانسته و به چشم خود مشاهده نکرده و از گوش خود نشنیده اعتقاد پیدا کند. این فقط از راه شیطانی امکان‌پذیر است. روایت است از امام سجاد(ع) که می‌فرمایند: صفیه دختر حی ابن اخطب حکایت کرد که وقتی رسول‌خدا(ص) در مسجد معتکف بودند به دیدنشان رفتم، بعد از شام از آن حضرت مرخص شده و روانه‌ی منزل شدم و آن حضرت مقداری از راه را همراه من آمد و تکلم می‌فرمود، به شخصی از انصار برخورد کرد و گذشت. حضرت با صدای بلند به او فرمود: این زن، صفیه همسرم می‌باشد. آن شخص عرض کرد چه جای این سخن بود؟ حاشا بر من که بر شما ظن بد ببرم، حضرت فرمود که: شیطان در رگ و خون بنی‌آدم جا دارد، ترسیدم بر شما داخل شود و باعث هلاکت شما شود.
در این کار حضرت، دو درس برای امت وجود دارد: اول باید نهایت احتراز از ظن بد را کرد و دوم کینه هر کسی اگر چه مثل پیغمبر خدا هم باشد باید خود را از محل تهمت نگاه دارد.
اقسام گمان ها
1- گمان بی‌جا که به آن زودباوری، ساده‌لوحی یا ساده‌اندیشی هم می‌گویند. 
2-بدگمانی یا سوء‌ظن، که به آن بدبینی هم می‌گوید.
3- گمان خیر یا حسن‌ظن، که نیک‌انگاری هم می‌نامند. 
سوء‌ظن به دیگران، بدی دیگران را دیدن و خوبی دیگران را فراموش‌کردن، خود یک مرتبه‌ای از حق‌الناس است.  بدبینی اعم از اینکه بدبینی خانم به شوهر یا شوهر به خانم یا رفیق به رفیق، یا اینکه بدبینی راجع به ناموس باشد یا راجع به مال یا هر چیز دیگری باشد گناه بزرگی است و از جمله گناهانی است که در روایات و متون اسلامی، آن را از گناهان کبیره شمرده‌اند و از نظر شرعی نیز حرام داشته‌اند. 
وجود نازنین پیامبر‌اکرم(ص) می‌فرمایند: (بزرگترین گناه‌کبیره سوء‌ظن و بدبینی به خداوند است.)
راه‌های درمان سوء‌ظن
1-خدا را مهربان بدانیم:
انسان مؤمن چون خداوند را رحمان و رحیم می‌بیند، هیچ‌گاه نسبت به پروردگار خود گمان بد نمی‌برد، بلکه او را از پدر و مادر به خویش مهربان‌تر می‌بیند، چرا که گوهر مهر و محبت را خداوند در آن‌ها به ودیعه نهاده است.
2-دیگران را برتر از خود انگاریم:
این دستور از بزرگان دین به ما رسیده‌است که با برخورد و مواجه با دیگران، آن‌ها را بر خود مقدم بداریم. آنان این چنین راهنمایی فرموده‌اند که : اگر کسی از نظر سن و سال از شما بزرگتر بود بگویید عبادت او از من بیشتر بوده و بر من تقدم دارد، اگر از نظر سنی از شما کوچکتر بود بگویید او از من گناه کمتر کرده و بر من مقدم است، اگر هم‌سن شما بود بگویید من از گناهان خود خبر دارم ولی از گناهان او خبری ندارم پس بنابراین او بر من مقدم بوده و برتری دارد. با این روش دیگر جایی برای سوء‌ظن و بدبینی نسبت به دیگران باقی نمی‌ماند.
3-خودسازی و تزکیه نفس:
 اگر انسان بدبین و بدگمانی هستیم و سوء ظن در وجود ما رسوخ کرده، باید قبل از آنکه علت آن را در دیگران جویا شویم و سبب آن را به چیزی غیر از خود نسبت دهیم، خود را یافته و به خویش باز گردیم و در نفس سرکش خود مطالعه و بررسی کنیم، شاید این بدبینی‌ها از بد بودن ما باشد، چنان‌که گفته‌اند: از کوزه همان برون تراود که دراوست. پس اگر انسان به خداوند و خلق او نظر خیر و نیک ندارد به خاطر این است که در خود فضیلتی نمی‌بیند و در اعمال و رفتارش اهداف خیر و نیکی را دنبال نمی‌کند، از چنین انسانی گمان خیر و نیک انتظار نمی‌رود مگر خود را اصلاح نماید.
آینه چون عیب تو بنمودراست
خودشکن، آیینه شکستن خطاست
4-ریشه‌کن کردن رذایل اخلاقی :
یکی دیگر از راه‌های درمان سوءظن، ریشه‌کن بعضی از رذایل اخلاقی است.
اگر سوء ظن به حالت ملکه در نفس انسان رسوخ کرده باشد، باید برای پالایش آن، زمینه‌های به وجود آورنده‌ی آن را -که به صورت اصل و ریشه برای سوء ظن می‌باشند- مورد معالجه قرار داد.
5-احتمال سازی و توجیه:
 برای از بین بردن بدبینی و سوء ظن نسبت به رفتار و کردار دیگران مخصوصاً نسبت به برادران دینی، باید اعمال آنها را بر خیر و نیکی حمل کرد و وجه خوب و محمل نیکی برای آن فرض نمود و اگر بدی و جنایتی از کسی دیدید، زود قضاوت بی‌حساب نکنید و گمان بد در حق او نبرید، بلکه به راه‌های شرعی حمل بر نیکی کنید.
6-خودداری از تجسس و تحقیق: 
یکی از مسائلی که انسان گرفتار آن است، برخورداری از حالات گمان و ظن می‌باشد، تا جایی که کسی از این پدیده در امان نیست. راه سالم ماندن از اثار گمان، ترتیب اثر ندادن، تحقیق و تجسس نکردن پیرامون مورد ظن و گمان است. در قرآن کریم هم بعد از بیان اینکه بعضی از گمان‌ها گناه می‌باشد، از تجسس نهی شده است:«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، به درستی که بعضی از گمان‌ها گناه است و تجسس نکنید.»
به امید دوری از این گناه و نیکوشدن گمان‌ها در حق دیگران، انشاءا...
منصوره زینلیان بافقی
کارشناس حوزوی