هفته نامه
« بازگشت
زنان و اعتیاد
زنان و اعتیاد
رضیه زارع پور| اعتیاد این بلای خانمانسوز دیگر زن و مرد نمی شناسد. سالهای طولانی بود که اعتیاد را دردی مزمن بر پیکره ی اجتماعمان می شناختیم؛ اما دردی مردانه! دردی که گریبانگیر مردان و جوانان بود و به تبع آن خانه ها تاریک می شد و خاندان ها نابود! اکنون چند سالی است که این بلای ویرانگر زنان را نیز به کام کشیده است. می شنویم و می خوانیم زنانی که به کارتن خوابی روی آورده اند زنانی که بخاطر مواد حاضر می شوند فرزندان خود را برای 200 هزار تومان به فروش بگذارند؛ البته این فرزندان نیز معتادند و در چرخه غم انگیز بی خانمانی و بیچارگی بسیاریشان گرفتار می شوند. در این شماره بر آن شدیم که این معضل را دستمایه ی گزارش و مقاله ی خود کنیم.
اعتیاد به مواد مخدر یکی از انحرافات شایع عصر حاضر است که سالانه قربانیان بی شماری میگیرد و آسیبی جدی بر پیکر خانواده و جامعه وارد می کند. هرچند اعتیاد به مواد مخدر در بین مردان بیش از زنان است، اما در چند سال اخیر، نرخ اعتیاد زنان به علل مختلفی افزایش یافته است.
تعریف اعتیاد
اعتیاد در لغت به معنای عادت کردن و یا خوی کردن به چیزی است اعتیاد به مواد مخدر دارای سه ویژگی ذیل است:
1)- احساس نیاز شدید به ادامه استعمال دارو و تهیه آن از هر طریق ممکن
2)- وجود علاقه شدید به افزایش مداوم میزان مصرف دارو
3)- وجود وابستگی روانی و جسمانی به آثار دارو، به طوری که در اثر عدم دسترسی به آن، علائم وابستگی روانی و جسمانی در فرد معتاد هویدا شود
مواد مخدر را به لحاظ نوع اثرگذاری، عوارض جانبی، نحوه مصرف و نوع وابستگی تقسیم مینمایند. برخی از انواع مواد مخدر شامل تریاک، مورفین، هروئین، حشیش، متادون، اِل. اس .دی و سیگار است. با گذشت زمان این مواد، در اشکال، ترکیبات، آثار و اسامی جدیدی عرضه می شود که یکی از جدیدترین آنها قرص شادی (اکستاسی) یا «متیل دی اکسی متیل آمفتامین» می باشد که به شکل آدامس، قرص، کپسول یا پودر مورد استفاده قرار می گیرد و عوارض خطرناک روحی و جسمی را به دنبال دارد.
متغیرهای اعتیاد
- سن
داده ها نشان می دهد که گروه های سنی به طور مساوی در معرض اعتیاد قرار ندارند، بلکه هر چه سن افراد بالاتر می رود، زمینه های ابتلا به اعتیاد کاهش می یابد؛ به طوری که 16 درصد معتادان، کمتر از 20 سال هستند و 28 درصد از آنها در سنین 20 تا 24 سالگی معتاد می شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که در سنین بالاتر گرایش به مواد مخدر کاهش مییابد.
- جنس
در اکثر جوامع، زنان بسیار کمتر از مردان رفتار انحرافی و مجرمانه دارند. در ایران، نرخ اعتیاد مردان بیش از زنان است. به طوری که 95 درصد معتادان، مرد و 5 درصد زن میباشند. تعداد معتادان زندانی مرد نیز بیش از زنان معتاد زندانی است، زیرا اغلب زنان معتاد، مواد مخدر را در خانه مصرف می کنند و به همین دلیل مشکل اعتیاد آنان کمتر به چشم می آید و آشکار می شود.
- سطح تحصیلات
بین سطح تحصیلات، با گرایش به مواد مخدر همبستگی معکوس وجود دارد. با افزایش سطح تحصیلات، از میزان معتادان کاسته می شود. آمار نشان می دهد که تحصیلات اکثر معتادان، در حد دوره متوسطه است.
- شغل
تحقیقات نشان می دهد که نارضایتی شغلی و فشار ناشی از آن، موجب ناراحتی و خستگی فرد شده و او را وادار می سازد تا برای فرار از این مشکلات، به مواد روی آورد. امروزه به دلایل مختلف، وظیفه خانه داری و تدبیر امور منزل از سوی برخی افراد، عملی بی ارزش شمرده میشود که افراد فاقد توانایی های شغلی، وقت خود را صرف آن مینمایند. این تفکر رضایت زنان را نسبت به نقش خانه داری، کمتر میکند، به طوری که آن را رفتاری تکراری و خسته کننده می شمارند، لذا برای رهایی از عوارض آن، به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا میکنند. مطابق آمار، اغلب زنان معتاد، خانه دار بوده اند.
- وضعیت تأهل
تعداد زنان معتاد متأهل، بیش از دختران معتاد است. زنان برخلاف مردان به جهت نظارت بیشتر از سوی اعضای خانواده و خویشتن داری ذاتی، کمتر کارهای آسیب زا و خطرناک انجام میدهند. از این رو بین آمار زنان و مردان معتاد تفاوت معناداری وجود دارد. عامل اصلی این موضوع به اعتیاد همسر باز می گردد.
علل و عوامل اعتیاد
اعتیاد زنان، معضلی چند وجهی است و علل و عوامل متعددی نظیر علل فردی، خانوادگی و اجتماعی در بروز و اشاعه آن مؤثر است.
الف)- علل فردی
یک بخش از عوامل مؤثر در مصرف مواد مخدر علل فردی است. نتایج یک پژوهش در خصوص شناسایی عوامل اعتیاد زنان، در بخش بررسی عوامل فردی، کاهش دردهای جسمانی را با 47 درصد، کسب لذت 20 درصد، کنجکاوی 24 درصد و کمبودهای عاطفی را با 9 درصد گزارش نموده است. از جمله علل فردی می توان به موارد زیر نام برد :
فقدان شناخت، ضعف اراده -پایین بودن سطح تحمل، شخصیت ضد اجتماعی، احساس تنهایی- دردهای جسمی- تعدی های جنسی و جسمی
ب)- علل خانوادگی
از جمله علل مهمی است که افراد و بخصوص زنان را به سوی اعتیاد سوق می دهد علل خانوادگی است. این علل و عوامل به شر ح زیر است :
- اعتیاد والدین- درگیری و ستیز بین والدین- اعتیاد همسر- نارضایتی از زندگی زناشویی- از هم گسیختگی خانواده- پارتی های خانوادگی
ج)- علل اجتماعی
- فقر و رفاه بیش از حد- دوستان ناباب- پیامدهای اعتیاد زنان
اعتیاد، موقعیت و منزلت اجتماعی فرد را تنزل می‌دهد و او را در نزد دیگران به عنوان فردی معرفی میکند که بی عاطفه، خودخواه، فاسد و دارای شخصیت نامتعادل و ناموزون است. اعتیاد، نظام خانواده را متلاشی مینماید، درآمد خانواده و جامعه را تقلیل می‌دهد و بخش قابل توجهی از آن را اتلاف می نماید. فرد معتاد نسبت به قوانین اجتماعی و دستورات دینی بی تفاوت میگردد و این مسأله، زمینة ارتکاب بسیاری از انحرافات را از سوی وی فراهم میکند. از این رو بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، اعتیاد به مواد مخدر جرم تلقی می شود. اعتیاد زنان، آسیب های جبران ناپذیری را بر فرد، خانواده و جامعه وارد می سازد که برخی از این پیامدها در این مجال بررسی می شود.
الف)- پیامدهای فردی
- ابتلا به بیماری های روانی- ابتلا به بیماریهای جسمی- ابتلا به بیماریهای جنسی
ب)- پیامدهای خانوادگی
- کاهش فرصت ازدواج دختران معتاد- طرد از خانواده- عدم ایفای نقش مادری- فروپاشی خانواده- ایجاد نسل معتاد- عدم نظارت بر رفتار فرزندان- ارائه الگوی نامناسب رفتاری- کاهش روابط فامیلی- احتمال ابتلای اعضای خانواده به بیماری ایدز
ج) پیامدهای اجتماعی
- افزایش ارتکاب انواع جرائم علیه اموال و اخلاق
آمار اعتیاد زنان
هر چند آمار دقیقی از میزان جمعیت زنان معتاد در کشور وجود ندارد، اما براساس برخی پژوهشها، ۹/۶ درصد از معتادان کشور را زنان تشکیل می دهند. وزارت بهداشت نیز در آمار خود در مورد زنان معتاد از رقم ۱ زن معتاد به ازای ۸ مرد معتاد گزارش می دهد.
از سوی دیگر به گفته مسئولان زندانهای کشور در حال حاضر ۵۰ درصد زندانیان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتیاد در زندان هستند که به نقل از همین مسئولان این آمار در سال های اخیر افزایش نیز داشته است. طبق بررسی الگو های مصرف مواد مخدر در ایران در سال ۱۳۷۷ نزدیک به ۸۱ درصد جمعیت نمونه افراد مصرف کننده مواد مخدر در ایران در فاصله سنی ۲۰ تا ۳۴ سال قرار داشتند.
در سال ۱۳۸۱ در مطالعه ای کیفی که در زندان های بزرگ کشور انجام شد، تنها در سه زندان از شش زندان زنان مورد بررسی، وجود مصرف تزریقی مواد، گزارش شد که اکثرا میزان آن را در کمتر از ۱۰ درصد زندانیان مصرف کننده مواد ذکر کردند.
در این مطالعه مواد تزریقی مورد مصرف ابتدا تریاک(به صورت پودر) و سپس هروئین ذکر گردیده است. بدیهی است رقم واقعی مصرف کنندگان مواد اپیوئیدی بسیار بالاتر است. به نظر می رسد مصرف حشیش در جمعیت عمومی زنان بالغ، شایع نباشد، ولی در گروه هایی از زنان شیوع بیشتری دارد. مصرف حشیش و الکل در دختران دانشجو و مصرف تریاک در دانشجویان برخی از نقاط کشور، کم به نظر نمی رسد.
با وجود این آمار و اطلاعات پراکنده و مقدماتی، دیگر نمی توان به راحتی گفت جمعیت اندکی از زنان گرفتار مواد مخدر و پیامدهای آن هستند. این در حالی است که بسیاری از زنان و دختران نیز به علت برچسب هایی که به یک زن و دختر معتاد در جامعه ما زده می شود کمتر به مراکز درمانی مراجعه می کنند و بدین ترتیب، اغلب، اعتیاد در زنان و دختران پنهان مانده و بخش قابل توجهی از جمعیت معتادان زن کشور درآمار گنجانده نمی شود.
در ایران، در حال حاضر هیچ گونه خدمات اختصاصی برای زنان معتاد وجود ندارد و حتی برخی از خدمات و مراکز فقط به مردان اختصاص دارند. لیکن با توجه به اینکه مصرف مواد مخدر در زنان، ناهنجارتر از مردان تلقی می گردد، زنان معمولا از مراجعه به مراکز درمانی معتادان که بیشترین مراجعه کنندگان آن ها مردان هستند اکراه دارند.
با توجه به اینکه مراکز درمانی مهم ترین مکان دسترسی به معتادان هستند و بیشترین میزان اطلاعات مربوط به معتادان از این مراکز تأمین می شود، شیوع اعتیاد در زنان کمتر از میزان واقعی تخمین زده می شود.
استان یزد و مواد مخدر
استان یزد در زمینه موادمخدر شرایط ویژه ای دارد زیرا معبر بسیاری از کاروانهای حمل موادمخدر است و این امر شرایط استان را هم به لحاظ قاچاق موادمخدر و هم از نظر افزایش آمار معتادان، ویژه کرده است.طبق آمار رسمی 5/3تا 4 درصد جمعيت استان يزد گرفتار اعتياد هستند و اين آمار به جز آمار افرادي است که به صورت تفنني موادمخدر مصرف مي كنند.
این در حالی است که زنان هم اكنون بخش اعظمي از معتادان استان يزد را تشكيل مي دهند به نحوی كه در حال حاضر5درصد معتادان استان یزد هم زنان هستند.آماری که با این وصف نشان می دهد؛ اكنون 2 هزار زن معتاد در استان يزد وجود دارد. البته طبق آمارهای موجود در گذشته ميانگين سني اعتياد در يزد 30 تا 40 سال بود در حالي كه اكنون اين ميانگين به 15 تا 30 سال و حتي كمتر از 15 سال رسيده است.
بنابراین گزارش،در حال حاضر 80 درصد مصرف كنندگان مواد مخدر در استان يزد، بين گروه سني 15 تا 40 سال هستند و اين امر مي‌تواند توسعه و شكوفايي استان را تحت تاثير قرار دهد.
آمار بالای معتادان در حال درمان
قائم مقام مدیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر می گوید:سال گذشته ۶۷۰هزار معتاد تحت درمان قرار گرفتند و بابت درمان آنها ۳۰میلیارد تومان هزينه شد؛ اما در خوش بینانه ترین حالت فقط ۲۰ درصد آنها درمان قطعی می شوند.علیرضا جزینی مدتی پیش در نشستی خبری در استانداری یزدعنوان کرد: سال گذشته طرح جمع آوری خرده فروشان و معتادان از برنامه های اصلی ستاد مبارزه با موادمخدر بود که در قالب این طرح پنج هزار و ۲۰۰ نفر دستگیر شدند و ۹۳۰ معتاد در بین آنها شناسایی و تحویل مراجع قضایی و کمپها شدند. وی می گوید: ۱۳درصد دانشجویان یزد سیگار می کشند، ۲۰ درصد قلیان مصرف می کنند و 6دهم درصد نیز ریتالین مصرف می کنند که همه این موارد می تواند معتاد شدن آن را تسریع کند.
این در حالی است که مدیرکل بهزیستی استان یزدهم چند وقت پیش با اشاره به اهمیت توجه به پیشگیری نسبت به درمان و مبارزه با قاچاق مواد مخدر، گفته بود: ۴۰ هزار پرونده درمان اعتیاد در یزد تشکیل شده است. جلیل عفتی در عین حال خاطر نشان کرده است: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کشور ما سن مصرف اعتیاد به کمتر از 15 سال رسیده و علت 65 درصد همسرآزاری‌ها، 55 درصد طلاق‌ها، 25 درصد کودک آزاری‌ها و 20 درصد جرایم مالی مواد مخدر است.
عفتی اظهار می دارد: 40 هزار نفر پرونده موادمخدر تشکیل شده در مراکز درمانی استان یزد وجود دارد؛ اما در واقع می‌توان مدعی شد که به طور متوسط 160 تا 200 هزار نفر در استان یزد به صورت مستقیم با مشکلات و عوارض مواد مخدر مرتبط هستند.
همچنین، دبير شوراي هماهنگي مبارزه با موادمخدر استان يزد در مورد كلينيک ها و كمپ هاي ترك اعتياد در يزد نيز اظهار داشته است: در حال حاضر 102 كلينيك ترك اعتياد در يزد فعاليت مي كنند که درمان 20 درصد مراجعان موفقيت آميز بوده است.
روستايي همچنين از فعاليت هشت كمپ در استان يزد خبر داد و بيان كرد: يكي از اين كمپ ها ويژه زنان است و تاكنون بيش از چهار هزار زن وارد اين كمپ ها شده اند.روستايي با بيان اينكه 20 درصد معتادان استان يزد تحصيلات دانشگاهي دارند، بيان كرد: 70 درصد معتادان نيز شاغل بوده اند كه به دليل استفاده از مواد مخدر از كار خود اخراج شده‌اند و بسياري از آنها براي تامين مواد مخدر مورد نياز خود به جرائم ديگر نظير خريد و فروش مواد مخدر يا سرقت روي آورده اند.
دبير شوراي هماهنگي مبارزه با موادمخدر استان يزد يكي ديگر از زمينه هاي شيوع اعتياد در استان يزد را كاهش قيمت مواد مخدر دانست و عنوان كرد: در سال جاري قيمت هر كيلوگرم ترياك در استان يزد كاهش 24 درصدي يافته و به هر كيلو 2ميليون و 200 هزار تومان رسيده است.
روستايي خاطرنشان كرد: قيمت هر كيلوگرم شيشه نيز اكنون 20 ميليون تومان و هر كيلوگرم هروئين 10 ميليون تومان است.وي يادآور شد: در استان يزد 80 درصد معتادان ترياك استفاده مي كنند و شيشه و هروئين در رده هاي بعدي مصرف قرار دارند.
سخن پایانی
با توجه به عوارض بسیار سنگینی که اعتیاد زنان برخود شخص ، خانواده و بستگان واجتماع وارد می کند ضرورت توجه به اعتیاد زنان و پیشگیری از آن بسیار محسوس و قابل توجه است. ضرورت توجه جدی خانواده های معتادان، آگاه سازی و آموزش به افراد جامعه و اهتمام هر چه بیشتر سازمانهای مردم نهاد در جهت پیشگیری خانواده های در معرض اعتیاد از راه های مهم و موثر جلوگیری از اشاعه این بلای خانمانسوز در بین زنان و مادران جامعه است. در این بین نقش دولت و سازمان بهزیستی جدای این از سایر نهاد ها و سازمانها ویژه و در خور توجه بیشتری است. این سازمان که به صورت مستقیم درگیر معضلات اجتماعی است باید با تمام توان در این زمینه بکوشد و زمینه های اعتیاد را کاهش دهد. با جامعه معتادان بخصوص زنان نیز به گونه ای رفتار نماید که آسیب ها را به حداقل رساند. امیدواریم که آمار زنان معتاد بخصوص در استان مان یزد بسیار کمتر از وضعیت فعلی شد