هفته نامه

خطرات برق و مقررات ایمنی

محمد علی سالمی| صنعت برق به عنوان زیر بنائی ترین صنعت در دنیای که همه چیز ماشینی و خودکار است کاربرد دارد از روشنایی منازل گرفته نا معابر و خیابان ها و جاده ها و روشنایی اتومبیل تا چرخه تولید کارخانجات و معادن امروز نیازی شدید به برق یا انرژی الکتریکی دارند و لحظه ای بدون آن چرخه صنعت از کار می افتد خانه ما به تاریکی می روند که قابل تأمل و تصور نیست دنیای بدون برق را. انرژی الکتریکی که در حدود یکصد سال پیش از طریق شبکه های کوچک توزیع مورد استفاده قرار می گرفت و به علت خصوصیات جالب توجه آن خیلی سریع توسعه یافت در مقایسه با انواع دیگر انرژی انرژی الکتریکی پاک تر است به سهولت قابل کنترل و انتقال می باشد و به آسانی به انواع انرژی های دیگر تبدیل می شود علی رغم همه این محاسن انرژی برق دارای دو عیب نیز می باشد و یکی اینکه به میزان قابل ملاحظه ذخیره نمی شود و در صورتی که تحت کنترل صحیح نباشد خطرات و خرابی های زیاد به بار می آورد. خطرات مهم برق به دو دسته زیر تقسیم می شود:

- خطر ایجاد حریق

- خطر برق گرفتگی (جانی)

انرژی برق یکی از انرژی ها است که اگر ایمنی را در آن رعایت کنیم به راحتی می توان از آن استفاده نمود و از مزایای آن بهره مند شد. قرنی که در آن هستیم تمام اختراعات و ابداعات خود را به نحوی مدیون برق یا انرژی الکتریکی است از هواپیما گرفته تا ماشین در حالت حرکت بدون انرژی برق هیچ هستند!!

خطر ایجاد حریق

جریان برق در عبور از سیم ها و کلیدها و دیگر وسایل برقی تولید حرارت می کند. این حرارت در شرایط عادی به محیط اطراف داده می شود و درجه حرارت وسایل از حد مجاز تجاوز نمی گردد. در صورتی که وسایل مناسبی انتخاب نشده باشد ممکن است درجه حرارت وسایل برق رسانی از حد مجاز تجاوز کند. برای مثال یک کلید معیوب که محل اتصال آن خورده شده است نسبت به کلید سالم حرارت زیاد تولید می کند و هم چنین سر پیچ لامپ ها ممکن است برای لامپ های کوچک در نظر گرفته شده باشد و استفاده از لامپ های بزرگتر که امروزه معمول شده اند حرارت بیشتری تولید می کند. این حرارت اضافی به سهولت و آسانی جذب محیط اطراف نشده و باعث ازدیاد درجه حرارت می شود.

این افزایش درجه حرارت سبب فرسوده شدن و از بین رفتن عایق سیم ها و دیگر وسایل می گردد از بین رفتن عایق ها باعث اتصال سیم ها و ایجاد جرقه الکتریکی و حرارت ناشی از جرقه ها در شرایط مساعد به سهولت سبب بروز حریق می شود یا اینکه در بعضی از مواقع همین از بین رفتن عایق سیم ها که خود مواد نفتی است سبب بروز حریق و یا از بین رفتن عایق سیم ها و ریخته شدن مواد مذاب سیم بر روی فرش ها در منازل خود شروع مناسبی است برای ایجاد یک حریق یا شروع آتش سوزی

حالا برای حفاظت در مقابل خطر ایجاد حریق چه باید کرد.

از طریق انتخاب سیم ها و وسایل مناسب و حفاظت مدارها به وسیله فیوزها با اندازه های صحیح ممکن است بدین ترتیب در هر شرایطی که به هر دلیل جریان مدار از حد مجاز افزایش یابد فیوز عمل کرده و مدار را قطع می نماید و همچنین با آزمایش سیستم برقی هر سال یک بار می توان از ضعیف شدن عایق آن و خطرات احتمالی آگاهی یافت.

خطر برق گرفتگی

برق گرفتگی یکی از حوادث شایع در جامعه امروزی است که معمولاً در اثر بی احتیاطی هنگام کاربرد وسایل الکتریکی و یا حوادث محیطی اتفاق می افتد هر ساله افراد زیادی در مراکز صنعتی براثر حوادث الکتریکی به ویژه جریان برقی فشار قوی، مجروح و یا کشته می شوند. که در واقع بعضی از صدمات در برق گرفتگی جبران ناپذیر است و بعضی از آن ها نیز جبران پذیر بوده هرگاه جریان برق با شدت کافی با بدن انسان (به عنوان رسانا) تماس برقرار نماید یا از بدن او عبور کند و موجب بروز آسیب های خطرناک و حتی کشنده شود و برق گرفتگی رخ داده است.

برق گرفتگی در صنعت بیشتر در نتیجه تماس بدن انسان با قسمت های تحت ولتاژ تأسیسات الکتریکی اتفاق می افتد با پیشرفت صنایع و معادن، موارد استفاده از برق نیز افزایش یافته است بطوریکه طبق آمارهای موجود تعداد پیشامدهای ناشی از جریان برق به موازات استفاده از برق نیز افزایش یافته است.

حوادث ناشی از جریان برق تقریباً 4 درصد پیشامدهای منجر به فوت در صنایع را تشکیل می دهد یعنی زیاد جای ترس از برق و وسایل برقی نیست فقط موارد ایمنی و احتیاط کار با آن را باید اجرا نمود حوادث برقی معمولاً ناشی از استفاده از ابزارهای برقی با عایق داخلی ناقص، سیم خراب، یا حتی بیشتر اوقات به علت افزایش طول سیم و ارتباط بدون عایق مناسب به کارگیری دو شاخه های خراب و نبود فیوز های جریان باقیمانده (یا همان محافظ جان) در طراحی سیستم های الکتریکی و نداشتن چاه ارت یا معیوب بودن ارت که منجر به اتصال بدنه یا اتصالی در بدنه هادی وسیله های الکتریکی شده و همین نیز خطرناک است.

خوب حالا می خواهیم برق گرفتگی را از نظر علمی و پزشکی مطرح نمایم برق گرفتگی اثر سوء برق روی سیستم بدن انسان است به طوری که می دانیم فرمان ها برای حرکات عضلات بدن از مغز به وسیله جریان های برقی بسیار ضعیف از طریق سلسله اعصاب به عضلات مخابره می شود در صورتی که جریان های برقی قوی از خارج روی اعصاب اثر گذارند موجب حرکات ناگهانی و بسیار شدید عضلانی می گردد که به برق گرفتگی یا شوک نامیده می شود و ممکن است که کار آن قسمت ها را بطور موقت یا دائم متوقف کند. بدیهی است که مختل شدن کار بعضی قسمت ها نظیر مغز، قلب یا شش ها می تواند سریعاً سبب مرگ شود. شدت شوک بستگی به میزان جریانی دارد که به بدن وارد و این بستگی به میان ولتاژ و مقاومت مدار تشکیل شده دارد.مقاومت مدار شامل مقاومت قسمتی از مدار برق رسانی، مقاومت بدن و در بیشتر موارد مقاومت مربوط به تماس یا اتصال بدن با زمین است.

مدرس دانشگاه