هفته نامه
« بازگشت
تک فرزندی
تک فرزندی
تک فرزندی
خداوند در قرآن فرموده است:« لقد خلقنا الانسان فی کبد» یعنی انسان باید در سختی و رنج باشد تا به رشد برسد و داشتن فرزند بیشتر با وجود سختی های بسیار، انسان را به رشد می رساند.
بر اساس آخرین اطلاعات حاصل از سرشماری سال 1390 ، نرخ ناباروری کلی به عدد 8/1 رسیده است.
برای پیشگیری از منفی شدن رشد جمعیت که بر پایه برخی اطلاعات موجود، در صورت تداوم وضعیت فعلی پس از حدود سال 1420 آغاز خواهد شد، لازم است که با تمهیدات مختلف و در کوتاهترین فاصله زمانی ممکن، نسبت به ارتقای این شاخص تا حداقل 1/2 (میزان جایگزینی) و بیشتر اقدام نمود.
بر اساس اطلاعات حاصل از بررسی های متفاوت یکی از مقوله هایی که به عنوان عامل این کاهش قلمداد می گردد پدیده تک فرزندی است.
تک فرزندی پدیده ای است که در سالهای گذشته رو به فزونی نهاده است اگر چه هم‌خانواده‌های شهری و هم خانواده های روستایی به این امر روی آورده اند؛ ولی این مسئله بیشتر در خانواده های شهری دیده می‌شود.
نگرش نسبت به فرزند آوری، احساس فشارهای اجتماعی برای فرزندآوری و میزان کنترل بر امکانات و منابع اقتصادی و حمایتی موردنیاز برای داشتن فرزندی دیگر، سه عامل مستقیم تعیین کننده نیات باروری است.
تغییر نگرش زنان نسبت به مسئله تحصیل و منزلت اجتماعی آنان سبب شده که بخش قابل توجهی از زنان سالهای بیشتری را صرف تحصیل کرده و ازدواج را تا پایان تحصیلات به تأخیر اندازند.
بر اساس پژوهش انجام شده، 3/28 % ( حدود یک سوم) از جامعه مورد مطالعه دارای یک فرزند بودند.
اگر چه سن افراد تک فرزند کمتر از سایرین بود؛ ولی نکته مهم افزایش درصد تک فرزندی با افزایش سطح تحصیلات زن و مرد بود. تجزیه و تحلیل بیشتر نشان داد که تک فرزندی در زنانی که از تحصیلات دانشگاهی برخوردار بودند 10 برابر زنان بی سواد بود.
همچنین میانگین تعداد فرزندان دلخواه در کسانی که یک فرزند داشتند تفاوت قابل توجهی با سایرین نشان داد. البته عوامل اجتماعی دیگری مثل شهرنشینی، اشتغال ، تغییر سبک زندگی و ... از جمله عواملی هستند که بر کاهش تعداد فرزندان دخالت دارد.
ضمن اینکه با توجه به بالا نبودن نرخ اشتغال زنان( حدود 14 درصد) تأثیر تحصیلات مادران اهمیت بیشتری داشته است. همچنین بر اساس برخی مطالب ارائه شده در حوزه خارج از وزارت بهداشت، از نظر رفتارشناسی نیز بخش قابل توجهی از قشر تحصیلکرده تمایل به بیش از یک فرزند ندارند. تغییر سبک زندگی و رفاه از علل مهم دخیل در این امر به شمار می روند.
یکی از اثرات مهم و نامطلوب پدیده تک فرزندی، به هم خوردن توازن و تعادل نسلی است.
بعبارت دیگر سهم مادران تحصیل کرده از جمعیت آینده در مقایسه با مادران کم تحصیلات بسیار کمتر بوده و سبب کاهش متوسط ضریب هوشی جامعه خواهد شد. این امر دقیقاً همان رهنمود مقام معظم رهبری است که :« یکی از مشکلات ما این است که برجسته‌ترین زوج های ما نخبگان هستند کمترین فرزند را دارند که این یک ضرر بزرگ است چون کشور را از ژن انسان های برتر محروم می کنیم.»
با توجه به اینکه تک فرزند، کانون تمام توجهات و محبت های والدین در طول زندگی است به همین دلیل تا زمان ورود به دنیای خارج از خانه همه چیز را بر وفق مراد می بیند. اما به محض ورود به این دنیای جدید دچار سرخوردگی می شود چون همه چیز دیگر بر وفق مراد او نخواهد بود.
علت تک فرزندی بسیاری از خانواده ها تجمیع تمام امکانات رفاهی برای تنها فرزند خانواده است. با وجود اینکه تجمیع امکانات برای یک بچه احتمال موفقیت وی را بسیار بالا می برد اما به موازات آن ممکن است. توقعات والدین از فرزند خود را نیز افزایش بدهد. همین موضوع باعث خواهد شد تا فرزند برای موفق شدن و انجام کارهای بزرگ زیر فشارهای روحی و روانی له شود.
تک فرزند، به دلیل زندگی در یک محیط بزرگسال از لحاظ روحی و روانی بسیار سریعتر رشد می کند و دنیا را از دید بزرگسالان می بیند.
فرزندانی که در کنار یکدیگر بزرگ می شوند توانمندی آنها تقویت شده و بستر بیشتری برای برخورداری از حمایت خواهر یا برادر خواهند داشت.
کودکانی که تک فرزندی هستند دچار اختلال خاصی نمی شوند؛ اما به دلیل اینکه این کودکان امکان رشد را در کنار سایر فرزندان ندارند نحوه تعامل و ارتباط برقرارکردن آنها در محیط خانواده فراهم نمی شود.
اگر کودک تک فرزند باشد احتمال اجتماعی شدن و توانایی وی برای تعامل با دیگران کمتر می شود؛ اما هنگامی که با دیگر فرزندان رشد کند بستر اجتماعی شدن برایش افزایش می یابد، البته شرایط اجتماعی شدن به شرطی است که بین فرزندان اختلاف سنی زیادی وجود نداشته باشد تا تعامل و ارتباط لازم میانشان برقرار شود. کودک در صورت رشد با دیگر فرزندان امکان رشد اجتماعی، هیجانی و ارتباطی خواهد داشت.
یکی از عواملی که به تک فرزندی دامن زده بالا رفتن سن ازدواج است
تک فرزندی با توجه به فرهنگ جامعه ما مناسب نیست، « مهم ترین عارضه تک فرزندی، فرزندسالاری است به گونه ای که پدر و مادر تمام توجهشان به صورت اغراق آمیزی به فرزندشان است و هر خواسته ای که داشته باشد، برآورده می کنند و معمولاً کودکان با این روش لوس خواهند شد و چون خواهر و برادر ندارند، توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران را کمتر یاد می گیرند.»
از دیگر پیامدهای دیر بچه دارشدن، ایجاد شکاف نسلی است. پدر و مادری که فاصله سنی زیادی با فرزندشان دارند، با او تفاهم فکری کمتری خواهند داشت و همین موضوع باعث ایجاد شکاف نسلی می شود. از سوی دیگر، والدین در برخورد با فرزندشان بی حوصله اند. نکته مهم دیگر این است که بسیاری از والدین وجود کودک را مانع رسیدن به اهداف و برنامه های خود می دانند و با این تفکر تمایلشان به بچه دار شدن کم می شود.
والدین تک فرزند همواره احساس گناه می کنند؛ چون بر این باورند که تنها فرزند آنها در طول زندگی خود احساس تنهایی خواهد کرد.
بیشتر زوج های شاغل مجبور به سپردن فرزند دختر یا پسر خود به مهد کودک می شوند. آن ها با مقایسه وضعیت خود با خانواده های چند فرزند به سرعت در می یابند هر فرزند از راه رسیده حداقل 3 تا 4 سال وقت و انرژی آن ها را می گیرد. همچنین توصیه دیگران به اختصاص تمام بودجه و امکانات برای یک فرزند آن ها را وسوسه می کند که تمام تلاش خود را برای تنها فرزندشان انجام دهند و خیال خود را آسوده کنند و توصیه برخی را مبنی بر نیاز کودک به یک برادر یا خواهر نادیده بگیرند. این دلایل و دلایل متعدد دیگر از جمله مسائل اقتصادی، وضعیت مسکن که با افزایش تعداد اعضای خانواده اجاره مسکن را دشوارتر می کند، ترس از مشکلات آینده، مشکلات تحصیلی و غیره بسیاری از زوج ها را از فکر داشتن فرزند دوم منصرف می کند.
منبع : کتاب دانش خانواده و جمعیت
نویسنده: جمعی از نویسندگان
طیبه عسگری