هفته نامه

تشویق و تنبیه در اسلام

تشویق و تنبیه در اسلام

یکی از روش‌های متداول در تعلیم و تربیت، استفاده از پاداش و تنبیه است. انسان طبیعتا از پاداش لذت می برد و از تنبیه رویگردان است . به همین علت به انجام کارهای خوب ترغیب شده و از انجام کارهای ناپسند خودداری می کند . در اسلام نیز اصل تشویق و تنبیه به صورت های گوناگون مطرح شده است . همانطور که می دانیم از بهشت و دوزخ ، سود و زیان ، خیر و صلاح و شر و بدبختی و رستگاری در قرآن و دیگر منابع اسلامی سخن به میان آمده است . اما تفاوت روش تشویق و تنبیه قرآنی و روان شناسی امروزه در این است که تنبیه یا تشویق خداوند اکثرا به دنیای دیگری واگذار شده است اگرچه در این دنیا هم تا حدودی وجود دارد ولی در روان شناسی بلافاصله بعد از رفتار خاصی ، تشویق و تنبیه صورت می گیرد . با این حال می توان از هر دو روش قرآنی و روان شناسانه برای تربیت افراد استفاده نمود . البته از لحاظ تربیتی هدف این است که افراد را طوری بارآورند که خود اعمال خویشتن را کنترل کنند و آنچه خوب است انجام دهند و آنچه ناپسند است از انجام آن خودداری کنند .« قد افلح من زکیها » آنکه خود را تزکیه و تربیت نمود رستگار می شود. منظور از تقوا نیز همین است . تقوا به معنای حفظ خود، تسلط بر خود، اداره خود و قرار دادن اعمال و رفتار خود در مسیر عقلانی است. هدف اساسی تعلیم و تربیت این است که فرد را طوری بار آورند که خود اداره کننده خویشتن باشد و تمایلات یا هواهای نفسانی خود را تحت کنترل درآورد و رفتار او صرفا به خاطر تشویق و یا ترس از تنبیه، نباشد. اما برای رسیدن به این مرحله، لازم است کودک از تشویق و تنبیه مادی برخوردار گردد تا پس از مشاهده و درک عواقب خوب و بد رفتار خویش و بدون نیاز به تشویق و تنبیه، به طور خودکار رفتارهای خود را کنترل و از آنچه غیرمنطقی و غیرعقلانی است خود را دور سازد .

طیبه غلام زاده بافقی