هفته نامه

ایجاد انگیزۀ تفکر در بین دانش آموزان

ایجاد انگیزه تفکر و اندیشیدن در بین دانش آموزان ، موجب می شود آنها خوب تربیت شوند و افرادی مفید برای آینده باشند . آنها باید متفكر ،خلاق ، نقاد و دارای بینش علمی باشند و این تنها با انتقال اطلاعات به ذهن شاگردان حاصل نمی شود بلکه باید با گنجاندن روشهایی كه از طریق آن ها دانش آموزان قابلیت های چگونه آموختن را از طریق نظم فكری در برنامه های مدارس می آموزند؛ به جای ذخیره سازی حقایق علمی با مسائلی كه در زندگی واقعی با آن ها مواجه می شوند درگیر سازند .

بسیاری از دانشمندان، انسان را حیوان متفكر می دانند و اندیشیدن را فصل ممیز انسان و حیوان قرار می دهند. با این كه تفكر در سطح پایین و ابتدائی آن در میان بعضی از حیوانات دیده می شود ولی تفكر اساسی مخصوص انسان است و این خصوصیت ؛انسان را از سایر حیوانات مشخص و ممتاز می سازد. تفکر روشی است كه در آن باورهای آینده بر اساس باورهای گذشته پایه گذاری می گردد و در آن فرد كوشش می كند مشكلی را كه با آن رو به رو شده مشخص سازد و با استفاده از تجربیات قبلی خویش، به حل آن اقدام نماید . تفكر، پایه ادراك و یادگیری را تشكیل می دهد . فهم و ادراك اساسی هر چیز ، نتیجه تفكر درباره آن چیز است .

پیشرفت انسان در زمینه علمی ، ادبی ، هنری ، اخلاقی و معنوی همه در نتیجه تفكر اندیشمندان حاصل شده است . حل مشكلات زندگی و اجتماعی در سایه تفكر و تعقل صورت می گیرد . حضرت علی (ع) می فرمایند: لا یستعان علی الد هر الا با لعقل (( تنها از طریق عقل می توان بر زمانه پیروز شد .))

انگیزه تفکر در دانش آموزان ، نه تنها آنها را در درس موفق می کند بلکه مزایایی را به دنبال می آورد . زمانی که آنها بیاموزند تا فکر خود را درست به کار گیرند ، امور را با تردید می نگرند و بدون شک از پذیرش افكار و عقاید خودداری می نمایند . نسبت به مسائل کنجکاو می شوند و به معرفت سطحی قناعت نمی كنند ، ژرف اندیشی خاصی در مطالعات آنها به چشم می خورد. غالبا امور را در سطح گسترده تری مورد مطالعه قرار می دهند و دیدشان وسیع تر می شود . سعه صدر می یابند و از ركود و توقف رنج می برند . آنها وحدت رویه، شخصیتی هماهنگ و واحد خواهند داشت؛ اگر درست بیندیشند و درست اندیشیدن را بیاموزند . تنها این چند دلیل نشان از تفکر درست نیست بلکه اتکا به نفسی که شامل انسان می شود و طرفداری از ارزش های انسانی از دلایل دیگر توجه به تفکر و درست اندیشیدن است .

در آموزش سنتی، فعالیت اصلی كلاس بر عهده معلم است و معلم فعالانه به ارائه اطلاعات و دانش سازمان یافته می پردازد و در صدد است تا آن ها را به ذهن شاگردان منتقل كند و دانش آموزان باید اطلاعات مورد نظر را حفظ كرده ، در زمان ارزشیابی به خاطر آورده و پاسخ دهند . در این روش تاكید بر محتوای درس است و اغلب كتاب درسی و معلم منبع اطلاعاتی محسوب می شوند. ولی در آموزش برای متفكر بار آمدن دانش آموز ، معلم نقش راهنما و تسهیل گر را دارا بوده ، دانش آموزان فعالند و در پی كسب اطلاعات از منابع دیگری علاوه بر معلم و كتاب درسی استفاده می کنند. همچنین به جای تاكید بر محتوا ، بیشتر به روش تاكید دارند و حجم اطلاعات دریافتی در درجه ی اول، قرار ندارد و لزومی به حفظ كردن مطالب درس بدون درك و فهم آن ها نیست .

اگر فرد درباره چیزی كه می خواهد بیاندیشد ادراك یا دانشی نداشته باشد ، قادر به تفكر و تجزیه و تحلیل آن موضوع نخواهد بود و به همین دلیل اگر می خواهیم در كلاس از این روش استفاده كنیم، باید دانش آموزان راجع به آن اطلاعاتی داشته باشند و در غیراین صورت لازم است این اطلاعات یا منابع و راه های كسب آنها را به شاگردان بگوییم و با آن ها آشنا كنیم. دانش آموزان كم كم باید به این روحیه و دید برسند كه با تردید منطقی به مسائل نگاه كنند و درباره هر موضو عی بدون تعصب و گرایش خاصی عمل نمایند . گرایش انتقادی معمولا مورد توجه یا پذیرش قرار نمی گیرد . متفكران منتقد ، اهل مباحثه و پر سر و صدا هستند . آنان در واقع ماشین جامعه را به حركت در می آورند و به سختی می توانند بین خطوط كاوشگری و خطر كردن گام بردارند .

در كلاس درس هم باید برای شاگردان این اطمینان حاصل شده باشد كه اگر مطلبی را بر خلاف نظر معلم یا كل كلاس ابراز داشتند و از آن حمایت كردند، مشكلی برای آنان به وجود نمی آید و در بحث همه شاگردان به صورت منطقی به ارائه نظرها و دیدگاه های خود می پردازند و كسی به خاطر عقیده یا نظری مورد ملامت قرار نمی گیرد .كم كم شاگردان باید به این سطح برسند كه اگر در جمعی نظری مخالف دیگران داشتند ابراز كنند و با دلیل از آن دفاع نمایند .

جهت سازماندهی كلاس درس به منظور تشویق تفكر ، باید به این موارد توجه کنیم : ایجاد تعادل بین محتوا و فرایند تدریس ، ایجاد تعادل بین سخنرانی و كنش متقابل ، سازماندهی و طراحی فضای كلاس ، طرح مسأله در هر جلسه، استفاده از سکوت برای تشویق شاگردان ، مرتب نمودن فضای کلاس ، اضافه نمو دن وقت کلاس و ایجاد محیطی پذیرا .

ابوالفضل نقیب الذاکرین بافقی