هفته نامه

اگر باران به کوهستان نبارد به سالی دجله گردد خشک رودی

این روزها همه از نیامدن باران نگرانیم. بارش دیر کرده خیلی هم دیر کرده. خوب است در مورد علت این همه نابسامانی در بارشها و پیامدهای آن چند نکته یادآوری شود.

علت این همه نابسامانی را در یک کلمه می توان خلاصه کرد. (تغییر اقلیم) که ناشی از گرمایش جهانی است. متوسط دمای کره زمین چیزی در حدود دو و نیم درجه سانتیگراد افزایش یافته و این همه مشکل درست کرده است. شاید خیلی از افراد بگویند دو و نیم درجه در مقابل گرمایی که ما در تابستان تحمل می کنیم، چیزی نیست. اما در حقیقت گرمایش جهانی درست مثل این است که بگوییم شخصی تب کرده است. در تب کردن نیز دمای بدن فرد یک تا دو درجه بیشتر بالا نمی رود، اما ممکن است حتی منجر به مرگ نیز بشود.

پس تغییر اقلیم ناشی از گرمایش جهانی است و در اثر همین تغییر اقلیم میزان بارش و پراکنش زمانی و مکانی آن دستخوش تغییر شده است. بهتر است بدانیم حجم بارشها در مقیاس کل کره زمین تقریبا ثابت است، ولی پراکنش مکانی و زمانی آن دچار تغییر می شود. در جایی ممکن است بارش بیش از حد و به صورت رگبار و سیلابهای مخرب ببارد و در جایی دیگر چندین سال متوالی خشکسالی حکمفرما باشد.

در استان و شهر ما نیز بیش از ۱۰ سال است که خشکسالی ادامه دارد. اندک بارانی هم که می بارد فصلش تغییر کرده و به جای اینکه در پاییز و زمستان ببارد به فصل بهار شیفت پیدا کرده است. این تغییر فصل بارندگی تاثیرات بدی در عرصه های طبیعی به جای می گذارد.

بارشهای بهاری به دلیل اینکه در فصل گرم اتفاق می افتند، از شدت بالاتری برخوردار هستند و مشابه بارشهای اُروگرافیک هستند. در نتیجه حجم زیادی از بارش بر روی زمین جاری شده و به صورت رواناب از حوزه خارج می گردد. همین گرمای فصل بهار موجب می گردد تا مقدار ناچیزی از بارش که جذب زمین شده به سرعت تبخیر و از دسترس گیاهان خارج شود. بنابراین عملا بارش مفیدی که در بهار می بارد خیلی کمتر از بارشهای فصول سرد سال خواهد بود.

پیامد مهم دیگر عدم بارش در فصل پاییز و زمستان، عدم زادآوری گونه های گیاهی مرتعی خواهد بود. بذر بسیاری از گیاهان مرتعی دارای دُرمَنسی یا خواب بذر هستند و برای جوانه زدن نیاز به یک تیمار دارند. این تیمار در اکثر قریب به اتفاق گیاهان سرمای زمستان به همراه رطوبت بارش است. در حقیقت بذر ها باید در خاک مرطوب شده و یخ بزنند تا سبز شوند. بنابراین اگر بارش در پاییز و زمستان نبارد خواب بسیاری از بذرها نخواهد شکست و جوانه نخواهند زد. لذا زادآوری و تکثیر گیاهان مرتعی با مشکل جدی مواجه خواهد شد.

و بسیاری پیامدهای دیگر که در این مجال نمیگنجد. پس نگرانی همه ما بجاست. به نظر نگارنده، نگرانی در مورد تب کردن زمین، تغییر اقلیم و نیامدن بارش، از نگرانی در مورد زلزله های اخیر نیز مهم تر است.

با آرزوی بهبودی حال زمین

عبدالحسین رضائی پور

دکتری تخصصی منابع طبیعی