حضرت علی (ع) می فرمایند:
« الشیء الذی لا یستغنی عنه أحد هو التوفیق» چیزیکه هیچ کس از آن بی نیاز نیست، توفیق است.
 

خداوند جل و علی برای اداره امور زندگی انسان ها، نیروی کار و فعالیت در وجودشان قرار داده تا آن ها را در جای خود اعمال نماید و موجبات سعادت دنیوی و اخروی خویش را فراهم آورند و برای به کار انداختن و تحرک نیروهای فعال، نیاز به انگیزه و محرک دارد و جایی که هدف فعالیت جلب مال و مقام، اقناع هوای نفس و لذت گرایی باشد غریزه ی حیوانی، خودش محرک نیرومندی است که افراد رابه فعالیت وا می دارد تا در ارضای غریزه تلاش کنند و موجبات خشنودی و کامروایی را فراهم آورند. اما اعمال عبادی و اعمال روحانی که مایه ی سعادت ابدی انسان و هدف اصلی پیامبران الهی است،نه تنها مورد رغبت و میل غرایز نیست، بلکه مخالف تمایلات و خواهش های نفسانی انسان است و برای فعال کردن اعمال روحانی، باید از راه ایمان و نیت عمل در ضمیرآدمی وارد شود و برای آنکه بتواند نیت مقدس خود را پیاده کند، لازم است توفیق خداوند شامل حالش گردد، و برای آنکه نیت موفقش، راه صحیح را بپیماید و عمل او بر وفق رضای خداوند واقع شود، لازم است احکام دین را بشناسد و عمل را بر طبق سنت الهی انجام دهد، در این صورت است که می توان گفت که او رستگاری را پیموده است. وجود نورانی کشاف حقایق امام صادق(ع) می فرمایند:«چنین نیست که هر کس چیزی را نیت کند به انجامش قادر باشد و چنین نیست که هر کس قدرت کاری را دارد موفق به انجام آن گردد. و چنین نیست که هر کس واجد توفیق شود عملش به موضع حق، اصابت نموده است، پس وقتی نیت و قدرت و توفیق و اصابت حق با هم جمع شد، سعادت کامل نصیب او گردیده است. انسانی که واجد شرایط تحصیل علم است و علاقه ی جدی هم دارد ولی اسباب و وسایل تحصیل برای او فراهم نیست، حق دارد از خداوند جل و اعلی توفیق طلب نماید تا با عنایت حضرت حق، وسایل تحصیلش فراهم گردد، اما کسی که با داشتن نیروی طبیعی برای تحصیل علم، علاقه به خواندن درس ندارد و در آن مجاهدت و تلاش نمی کند، اگر از خداوند طلب توفیق کند به فرموده ی علی بن موسی الرضا(ع) خود را مسخره کرده است حضرت می‌فرمایند:« من سأل التوفیق ولم یجتهد فقد استهزأ بنفسه» وجود نازنین حضرت زین العابدین علی بن الحسین(ع) چون علاقه دارد همواره مطیع حضرت حق جل و اعلی باشد و در راه درستی و صواب قدم بردارد فلذا با اراده ی جدی و عزم ثابت از درگاه الهی طلب توفیق می نماید و عرضه می دارد :« بارالها! به من توفیق ده تا از کسی که مرا به راه درستی می خواند اطاعت نمایم» پس فیض توفیق حضرت حق جل و اعلی در انجام عمل خیر، شامل حال کسانی می شوند که خواهان آن باشند، کسی که در باطن به انجام عمل خیر بی تفاوت است و نسبت به آن علاقه ندارد، توفیق خداوند شامل او نمی شود.
وسایل و اسباب توفیق:
وسایل و اسباب توفیق برای انجام عمل خیر متعدد است و بعضی از آن وسایل، در اختیار ماست که اگر از آن‌ها به جا استفاده نماییم به توفیق خویشتن کمک نموده‌ایم. امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) می فرمایند: «از جمله امور مؤثر در توفیق آدمی ضبط تجربه است» به عنوان مثال: انسان نیکوکاری از جلوی منزل شخص محترمی گذر می‌کند و می‌داند که او در زندگی تهی‌دست است و نیاز به کمک دارد، تصمیم می‌گیرد، به او کمک کند و در همان لحظه در کیف خود به اندازه کافی پول دارد، چند قدمی به طرف منزل او می رود ناگهان با خود می گوید: عجله برای چیست؟ فردا زودتر می‌آیم و او را ملاقات می‌کنم و با هم صحبت می‌کنیم و بعد کمکش می‌کنم. به سمت منزل خود می‌رود، بین راه با جمعی برخورد می‌کند که در نقطه ای جمع شدند، نزدیک می‌شود تا بفهمد چه خبر است. در همین حال میان جمعیت، شخص سارقی پولش را می‌زند و او متوجه نمی‌شود، به منزل می رود، شب را سپری می کند و صبح موقع پوشیدن لباس متوجه می شود که پولش نیست، فکر می کند، یادش می آید که دیروز عصر موقعی که بین جمعیت بود از جیبش دزدیدند، ناراحت می شود و با خود می گوید: چرا دیروز به منزل آن شخص محترم نرفتم و کمکش نکردم، ولی افسوس و تأثرش بی ثمر است. اگر شخص نیکوکار این واقعه‌ی تجربه آموز را به ذهن بسپارد و تصمیم بگیرد از این پس به دستور قرآن شریف که فرموده (واستبقوا الخیرات) در کارهای خیر پیشی بگیرد.
جامه‌ی عمل بپوشاند و هر جا با خیری مواجه شد فوراً اقدام نماید و به انجام آن موفق گردد. گاهی انسان به اموری برخورد می کند که قطعاً مطلوب است و برای تحقق آن اقدام می‌نماید ولی گاهی اوقات با اموری مواجه می شود که نادرست و برخلاف حق است، از آن اعراض می کند. اما اگر با چیزی مواجه شود که درباره‌‌اش متحیر شود و نداند که خوب است یا بد، باید در آنجا توقف نماید و اقدامی نکند. اینکه امام سجاد(ع) به درگاه الهی عرضه می دارد: که به من توفیق بده تا از کسی که مرا به راه صواب و صراط مستقیم می خواند اطاعت نمایم برای این است که رفیق دانا و خیرخواه از جمله ی عوامل موفقیت آدمی است که باعث این می شود انسان به راه صواب وخیر کشیده شود، البته زمانی مایه ی توفیق است که آدمی به تذکرات خیرخواهانه ی او گوش فرا دهد و عملاً آن ها را به کار گیرد، و اگر به دنبال زشتی ها برود و نصایح آن دوست ارزشمند را مورد اعتنا و توجه قرار ندهد، به توفیق و سعادت نایل نمی شود. حضرت علی(ع) می فرمایند :« موفق نمی شود کسی که بدی ها را نیکو بشمرد و از گفته ی دوست خیرخواه و ناصح خود اعراض نماید. فلذا متابعت از تذکرات دوست خیرخواه باعث توفیق و سعادت انسان می شود. هدایت نمودن به راه خیر و صلاح عملی بسیار شریف و مقدس است که شایسته‌ی ذات اقدس الهی است و در قرآن می فرماید: « ما راه صلاح و سعادت انسان را به وی ارائه نموده‌ایم او آزاد است در اینکه شکرگزار نعمت هدایت باشد و از آن پیروی کند یا کفران کننده نعمت هدایت باشد و از آن اعراض نماید.»
 

ادامه دارد ...
منصوره زینلیان بافقی