به گزارش هفته نامه افق کویر، ایرانیان باستان با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلند تر شده و تابش نور ایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می کردند.جشن شب یلدا جشنی است که از 7 هزارسال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می شود. 7 هزار سال پیش نیاکان ما به دانش گاه شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.

قصه رسوم یلدا
در فرهنگ مردم بافق به کوتاهترین روز سال یعنی آخرین روز آذر ماه «اشکمبه شورو» گفته می شود.مردم بافق بر این باورند که پیرزنی صبح سر جوی آب رفته تا اشکمبه گوسفندی را بشوید جا که شسته و از جو بالا آمده روز کوه رفته بوده است(آفتاب غروب کرده است)کنایه از کوتاهی روز در اول دی ماه است.
مردم شهرستان بافق تنقلاتی نظیر برگ زردآلو ،آلو ،برگ آلو ،نخود، کشمش ، شیرینی (نماد برکت و پیروزی نور و خورشید)،میوه هایی به رنگ سرخ( قرمز) که نماد روشنایی و نور در شب بوده نظیر انار قرمز و هندوانه قرمز وهمچنین خوراکی هایی نظیر چغندرقرمز،شلغم و هویج پخته شده برروی کرسی قرار داده و صرف می کنند.
محققان معتقد بودند کسی که درشب چله هندوانه بخورد سرما نمی خورد در خصوص چگونگی نگه داری هندوانه هم معتقدند: هندوانه را داخل زیرزمین روی ریگ می گذاشتند و اگر می توانستند تا نوروز نیز نگه می داشتند.

نقاشی امیرمحمد عبداللهی

لرستان
شب یلدا یا شب چله که مردم این خطه در گویش لری خود به آن « اول قاره» می گویند.به همراه آداب ویژه ای اجرا می شود. در شب یلدا بسیاری از پشت بام منازل این شهر مملو از جوانان و نوجوانانی است که با شور و اشتیاق فراوان عبارت « امشو اول قاره » ( امشب شب یلدا است) را در شهر طنین انداز کرده و حال و هوای خاص شب یلدا را دو چندان می کنند.این رسم به گذشته های بسیار دور در میان مردم لرستان برمیگردد در شب یلدا نوجوانان و جوانان لرستانی با تاریک شدن هوا به پشت بام منازل اقوام و آشنایان می رفتند. و شالی را به حیاط منزل آویزان می کردند و با خواندن اشعار مخصوص شب چله و با سر دادن شعار که امشب شب یلدا است از صاحب خانه درخواست مژدگانی می کردند.صاحب خانه نیز چیزی به عنوان شیرینی به آنان می دهد.حال می تواند از تنقلات یا پول باشد.این درحالی است که تازه عروسان و دختران نیز از این رسم بی بهره نبوده و بزرگان فامیل و خانواده به آنها هدیه هایی می دهند.
مردم لرستان در شب یلدا سعی می کنند.از غذاهای محلی و سنتی خاص استفاده کنند. از جمله این غذاها که بسیار در استان لرستان هم محبوب است، دنده کباب و بوقلمون است.که شامل گوشت گوسفندی و چربی آن است.همچنین پختن انواع کباب ها و پلو ها و از غذاهای محلی نیز آش ماسوا و آش دوغ را طبخ می کنند.همچنین استفاده از نوشیدنی های مختلف همچون دوغ محلی یکی از آداب در غذاهای لرستان است

فارس
بین خانم ها ی شیرازی فالی به اسم فال کلوک(کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است) رواج است. هرکس نشانه ای را داخل کوزه می اندازد و دختر بچه کوچکی نشانه ها را مثل فال بیرون می آورد و به دیگران نشان می دهد سپس زنی باسواد ترانه های محلی را می خواند و هرکسی از ترانه مخصوص به خودش نتیجه ای می گیرد، به جای ترانه های محلی بعضی از اشعار حافظ استفاده می کنند.
شیرازی ها معتقدند که عموم مردم یا گرم مزاجند یا سرد مزاج و در شب یلدا آنها که گرم مزاجند باید حتماً انواع خنکی ها مانند هندوانه بخورند تا طبعشان برگردد و سرد مزاج شوند و آنها که سرد مزاجند، باید در این شب از انواع گرمی ها مانند:خرما، رنگینک، انجیر و ارده شیره بخورند تا مزاج آنها نیز به گرمی برگردد
در این شب، تا دیرگاهان می نشینند و به شوخی، گفت وگو، خاطره گویی و مشاعره و شب زنده داری می پردازند. فال حافظ نیز در میان خانواده ها، بخصوص در این شب یلدا رواج فراوان دارد.

خراسان
در گذشته «سرحمومی» یکی از مراسم خاص خراسانیان بود. خانوادهها مراسم ازدواج جوانان خود را به گونهای تنظیم میکردند که فردای این شب یعنی «خورروز»، آنان به خانه بخت بروند. بر این اساس عروس و داماد در این شب به حمام برده میشدند و آیین حنا بندان برای عروس و کیسه کشی برای داماد در فضایی شاد انجام میشد. همزمان در بیرون از حمام، بازیگران به اجرای چوب بازی و سیاه بازی برای مردم میپرداختند.
یکی دیگر از آیینهای کهن این شب در خراسان که هنوز هم به نحوی انجام میشود، بردن «شب چلگی» برای عروسان تازه عقد شده بود. در قدیم خانواده داماد هدیهای را به همراه هفت گونه میوه یعنی انار، انگور، خربزه، سیب، به، گلابی و هندوانه برای عروس ارسال میکرد و خانواده عروس نیز در مقابل هدایایی را برای خانواده داماد میفرستاد. بدین گونه اجازه حضور داماد در خانه عروس داده میشد. البته هنوز مراسم «شب چلگی» برای عروسان تازه عقد شده با نوآوریها و به شیوه امروزی در میان خانوادههای خراسان بزرگ از اهمیت خاصی برخوردار است.

گیلان
یکی از آداب و رسوم شب چله که در اکثر شهرهای ایران نیز انجام می شود بردن «چله ای» برای تازه عروس و دامادهایی است که در آن سال نامزد یا عقد کرده اند رسمی که براساس آن خانواده داماد سینی که به آن طَبق گفته می شود برای خانواده نوعروس میفرستد.

در این طَبق میوه و خوراکیها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی آراسته شده و در وسط طَبق هم یک ماهی بزرگ (معمولا ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار میگیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس میشود.
مردم و بیشتر جوانان دم بخت در این شب فالی به اسم فال هندوانه یونس می گیرند. پوست هندوانه را به 4 قسمت طولی تقسیم می کنند و هر 4 قسمت را پشت سرشان می اندازند . 4 حالت پیش می آید .سفیدی پوست نشانه بد و سبزی نشانه ی خوب است. 2 قاچ سفید و 2 قاچ سبز یعنی فال میانه است.

بازی های پیشنهادی یلدا
«بله یا نه معکوس»
یک نفر از جمع باید به عنوان پژوهشگر ظاهر شود و از طرف مقابل سوالات بدیهی بپرسد و طرف مقابل هر جایی که باید بگوید بله یا نه جواب می دهد و بلعکس . کسی که در مقابل تعداد بیشتری از سوالات مقاومت کند برنده بازی است.
اسم پیشانی
هر بار یک نفر از جمع سوژه بازی می شود و همه با مشورت اسمی را برایش انتخاب می کنند و روی پیشانی او می چسبانند. فرد که از اسم هیچ اطلاعی ندارد آنقدر سوال می پرسد تا بتواند اسم را حدس بزند. بازی وقتی تمام می شود که همه افراد شرکت کنند و اسم انتخاب شده را حدس بزنند.
جابجایی وسایل
یکی از افراد جمع همه وسایل بازی را نگاه می کند و برای چند دقیقه از جمع بیرون می رود و بقیه افراد یک وسیله را جا به جا می کنند بعد از اینکه فرد مذکور وارد جمع شد باید به دنبال تغییر ایجاد شده بگردد. اگر در مدت تعیین شده مثلا یک دقیقه بتواند وسیله را پیدا کند برنده است.

رقیه تقوی- معلم ششم ابتدایی