دکتر سید محمود میرترابی باجگانی
پزشک متخصص بیمارستان ولیعصر(عج )بافق
به گزارش پایگاه خبری افق بافق، یکی از اعمال کبد ساختن صفرا است، کار صفرا هضم چربی وارد شده به معده و روده است صفرا از چربی و رنگدانه های زرد، آب و نمک مخصوص صفراوی تشکیل شده و در اصل چربی وارد شده از طریق غذا به معده را به تکه های کوچک هضم و قابل جذب می نماید البته این عمل را با کمک آنزیم یا مواد مترشح از لوزالمعده انجام می دهد.

عوامل موثر در تخلیه کیسه صفرا
صفرای تولید شده توسط کبد داخل کیسه ای به نام کیسه صفرا جمع می شود، کیسه صفرا مانند یک گلابی کنار کبد چسبیده است و صفرای تولیده شده از طریق مجاری کوچکی بداخل این کیسه می ریزد و ذخیره می شود و هرگاه لازم شد داخل دوازدهه ریخته عمل خود را انجام می دهد. تخلیه کیسه صفرا به مقدار چربی وارد شده به معده و سن فرد بستگی دارد هرچه چربی ورودی(غذای چرب) بیشتر باشد و هرچه وزن و قدرت عضلانی بیشتر باشد تخلیه آن قوی تر و بیشتر و با حجم بالا خواهد بود اگر غذا سبک باشد و فرد سن بالا داشته باشد معمولا انقباض صفرا کمتر و مقدار آن هم کمتر خواهد بود.
بیماری های کبد و صفرا ارتباطی با هم ندارند
علیرغم مجاورت کبد با سیستم صفراوی و همکاری این دو سامانه با هم ولی معمولا بیماری های این دو عضو خیلی ارتباطی با هم ندارند و بیماری های کبد مثل کبد چرب، هپاتیت یا سرطان کبد به صفرا ارتباطی نداشته و درمان خاص خود را دارد.
یکی از بیماری های صفرا سنگ کیسه صفرا است که معمولا بخاطر مواد متشکله و متعدد صفرا و دیگری به خاطر باقی ماندن صفرا و سکون آن اتفاق می افتد و باعث رسوب مواد متشکله صفرا سنگ تشکیل می شود.
سنگ صفرا بیشتر در چه کسانی اتفاق می افتد؟
-1 در خانم ها به خاطر جنس هورمون های بدن که از چربی است و به خاطر بالا بودن چربی بدن خانم ها بیشتر سنگ صفرا داریم و نسبت خانم ها به آقایان، نه به یک است
-2 در افراد چاق به علت غلظت بالای چربی صفرا و حجم بالای صفرا و ورودی بیشتر چربی به بدن سنگ صفرا بیشتر و متعدد تر می باشد.
-3 خانم هایی که تعداد زایمان بیشتر از 5 دارند به علت تغییرات هورمونی و تغییرات آب و نمک بدن در طول بارداری مکرر و قدرت تغلیظ صفرا بیشتر مبتلا به سنگ صفرا می شوند.
-4در افراد به طور ناگهانی بخاطر رژیم یا بیماری دچار کاهش وزن شدید می شوند ( در طول 6 ماه باید حداکثر 10 درصد وزن بدن بیشتر یا کم نشود)بیشتر سنگ صفرا تولید می کنند.
-5 یبوست شدید باعث کاهش جریان صفرا در مسیر خود شده و سنگ صفرا را بیشتر می کند.
عوارض سنگ صفرا
اکثر سنگ های صفراوی متعدد و کمتر از نیم سانتی متر هستند و به مرور زمان ایجاد شده اند یا انقباض کیسه صفرا بعد از خوردن یک غذای چرب صفرا به درون مجرای صفرای و سپس به ابتدا روده جریان پیدا می کند که این سنگ های کوچک ( کمتر ز نیم سانتی متر) به همراه صفرا حرکت می کند مجرای صفرا مانند قیف بوده و انتهای آن باریک می شود که این تنگ شدن مجرا باعث گیر افتادن سنگ در انتهای مجرا (ورودی روده) شده و باعث می شود آنزیم های له کننده لوزالمعده به لوزالمعده بر گردد و آنزیم ها به جای خرد کردن چربی لوزالمعده را بخورند و التهاب لوزالمعده یا اصطلاح علمی " پانکراتیت"(pancreatitis ) ایجاد شود که بیمار با درد شدید و ناگهانی همراه با استفراق مقاوم بعد از خوردن یک غذای سنگین مراجعه می کند و درمان پانکراتیت ناشی از سنگ بر بیمار اعمال می گردد.
سنگ های بزرگتر از یک سانتی متر هرچند حرکت نمی کنند و از صفرا خارج نمی شوند ولی نهایتا باعث التهاب مزمن کیسه صفرا و سرطان کیسه صفرا می شوند که بخاطر مجاورت با کبد از اهمیت بالایی برخوردار است.
یکی دیگر از عوارض سنگ عفونت های مکرر کیسه صفرا می باشد که با بی اشتهایی،درد های مکرر بی وقت شکم و احساس ناراحتی مبهم و مزمن ناحیه فوقانی شکم می شود.
از دیگر عوارض سنگ نارسایی کیسه صفرا در ترشح به موقع صفرا هنگام ورود غذای سنگین به معده است که این نارسایی باعث سوء هضم چربی و احساس نفخ شکم مداوم و ناخوشایند می شود.

پیشگیری:
چنانچه از علت های ایجاد سنگ صفرا متوجه شدیم پیشگیری آن شرح ذیل است:
-1 غذای کهنه موجب ایجاد ترکیباتی مثل نیترات می شود که برای تشکیل سنگ صفرا لازم است پس مصرف غذای تازه عامل پیشگیری است.
-2 مصرف میوه جات و سبزی و آش باعث جلوگیری از یبوست و رقیق شدن صفرا می شود.
-3 زرشک، انار، عناب، کلپوره، آویشن و زنجبیل صفرا بر بوده مانع از تجمع صفرا در مجاری می شود.
-4 کاهش وزن با فعالیت ورزشی روزانه 20 دقیقه به طور منظم و رژیم درمانی در حد 12 تا 10 درصد در طول 6 ماه توصیه و تاکید می شود.
-5 عدم مصرف غذاهای گوشت قرمز و چربی دار مخصوصا چربی حیوانی و مصرف غذاهای دریایی و گوشت پرندگان (بجز بلدرچین) مانع تشکیل سنگ صفرا می شود.
-6 کنترل بیماری های مثل قند و فشار خون مانع از کبد چرب و موجب فعالیت مناسب تولید صفرا با غلظت متعارف می شود.
درمان
سنگ های صفراوی بدون علامت تا زمان علامت دار شدن اقدام خاص لازم ندارد ولی با ایجاد کمترین علائم شامل درد شکم، تب، استفراق و سن زیر 60 سال احتیاج به عمل جراحی و برداشت کیسه صفرا دارد، افراد دیابتی در هر زمان تشخیص سنگ صفرا داده شدباید برداشته شود، سنگ های بالاتر از یک سانتی متر حتی بدون علامت باید جراحی شوند. امروزه با عمل لاپاراسکوپی با کمترین پارگی شکم و با ایجاد چهار نقطه کوچک عمل برداشت کیسه صفرا انجام می شود و کسانی که عمل جراحی انجام می دهند تا آخر عمر باید داروی معده مصرف کنند.