به عبارت دیگر به اشیاء قیمتی و ارزشمندی مانند طلا و نقره که به منظور محافظت از بلایای طبیعی، جنگ‌ها و دزدان و راهزنان، در جاهایی مانند زیر خاک، داخل دیوارها، در پای درختان، چاه ها، قنات‌ها و این قبیل محل‌ها مدفون شده‌است دفینه یا گنج گویند. »(۱)
یکی از مسایل اجتماعی که مختص به این زمان نیست و ریشه و قدمتی به درازای تاریخ و حتی اسطوره ها دارد دستیابی به گنج و دفینه است. از گنج های «افسانه ای بهرام شاه و نبرد او با اژدها» (۲)
و دست یافتنش به گنج تا «گنج های خسرو پرویز و ثروت افسانه ای اش؛ » (۳) همه نشان دهنده آن است که گنج را راهی برای خوشبختی می دانند؛ گاه نیز برای به دست آوردن آن « جان شیرین خود را از دست داده اند و گاه به فقر و پریشانی رسیده اند. زندگی جدید و مسایل و مشکلات اقتصادی امروزه موجب شده تا بسیاری برای پیدا کردن راه پولدار شدن «ره صدساله را یک شبه بپیمایند.» رویای برخورداری از زندگی بهتر، مختص به قصه، داستان و فیلم نیست؛ بلکه در همین بافق برای جستجوی گنج و به دست آوردن ثروت حاصل از فروش آن؛ گام در بی راهه ای پرخطر بگذارند که در بیشتر مواقع نه تنها وقت آنها تلف می شود؛ بلکه «صدمات مالی و جانی زیادی برای آنها در پی داشته است. »(۴)
اگر سراغ برخی از این جویندگان گنج بروید؛ چیزی که در مرحله اول می گویند؛ آن است که به راه پر خطر آن نروید که چیزی جزء گرفتاری و پشیمانی ندارد و گاه ممکن است که جان شیرین خود را از دست بدهید. در بافق نیز بنا بر گفته یک مسئول؛ تاکنون چهار نفر در این ارتباط جان خود را از دست داده اند. بطور حتم اگر مسئولین و نهادهای دست اندرکار و متولی تلاشی نکنند این رقم بیشتر هم خواهد شد. برای حل این مسئله ابتداء باید خطرات این مسایل را به جویندگان گنج گوشزد کرد. دوم این که نهادهای متولی میراث فرهنگی تلاش کنند تا محدوده های باستانی را سریع تر به ثبت برسانند. سوم این که نظارت و کنترل ها شدیدتر شده و صاحبان ادوات و آلات خاکبرداری را آگاه نموده که با هر فرد غیرآشنایی کار نکرده و یا حداقل محدوده خاکبرداری را به یگان حفاظت میراث فرهنگی و یا نیروی انتظامی اطلاع دهند؛ اینها نمونه های کوچکی بود که بدینوسیله می توان جلوی خروج دفینه ها را گرفت.
از سویی دیگر نهادهای قانونگذار هم باید به این مسئله ورود پیدا کرده و قوانین میراث فرهنگی را به روز کنند. بر اساس قوانین در ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی آمده است: «هر گونه حفاری و کاووش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی ـ فرهنگی ممنوع بوده و مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و ضبط اشیای مکشوفه به نفع سازمان میراث فرهنگی کشور و آلات و ادوات حفاری به نفع دولت محکوم می‌شود. چنانچه حفاری در اماکن و محوطه‌های تاریخی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است یا در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی صورت گیرد، علاوه بر ضبط اشیای مکشوفه و آلات و ادوات حفاری، مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می‌شود»
در تبصره یک این ماده نیز تأکید شده است: «هر کس اموال تاریخی ـ فرهنگی موضوع این ماده را حسب تصادف به دست آورد و طبق مقررات سازمان میراث فرهنگی کشور نسبت به تحویل آن اقدام ننماید به ضبط اموال مکشوفه محکوم می‌گردد. » این در حالی است که در اسلام گنج، حقی مشروع برای رسمیت شناخته شده و اتفاقاً از مواردی است که درباره پرداخت خمسش میان علما اجماع نیز وجود دارد.(۵)
اما در کشورهای اروپایی با دست گذاشتن بر روی گنجی که فردی آن را کشف کرده؛ سریعا آن را توقیف و ضبط نمی‌کنند؛ اگر آن گنج ارزش ملی داشته باشد به نرخی بالاتر می خرند و بدین صورت از خارج شدن آن از کشور جلوگیری می کنند و در صورتی که ارزش تاریخی منحصر به فردِ ملی نداشته باشد، از فروش در بازار جهانی ممانعتی نمی کنند و تنها تاکید دارند که جایگاه کشف و تاریخ آن دفینه ثبت و ضبط کنند. (۶)
حال به نظر می رسد برای جلوگیری از رخ دادن فاجعه های بعدی باید چاره اندیشی کرد و تمامی نهادهای مسئول و متولی با برنامه ریزی جلو حوادث محتمل آتی را بگیرند.
منبع:
(۱) ویکی پیدیا
(۲) https://lire.modares.ac.ir/article-41-11667-fa.html
(۳) ویکی پیدیا
(۴) تسنیم
(۵) تابناک
(۶) همان
- محمد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حسین تشکری بافقی
صاحب‌امتیاز و مد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یرمسئول